Boekrecensie September

Teamcoaching, gezamenlijke reflectie als motor voor prestatie

Schrijver: Erik de Haan

Recensent: Bert Peene

Wat is een team, hoe maak je teams effectief en (tegenwoordig vooral) hoe zorg je ervoor dat je team zelfsturend wordt? Over deze en nog veel meer andere vragen over teamontwikkeling is in de loop der jaren al heel wat geschreven. Maar, zo constateerde teamontwikkelingsgoeroe Marijke Lingsma ooit, tussen het beschrijven van de procedure en het uitvoeren in de praktijk gaapt een gat dat nog met geen enkel boek gedicht wordt. Daarom schreef zij er zelf maar een. Het kreeg de no nonsens titel ‘Aan de slag met teamcoaching’ (1999) en werd meteen een hit. Intussen zijn er meer how-to boeken over teamontwikkeling geschreven en één daarvan is ‘Teamcoaching. Gezamenlijke reflectie als motor voor prestatie’ van Erik de Haan. Kan zijn boek met Lingsma’s klassieker wedijveren?

De Haan presenteert zijn boek als een soort toolkit voor iedereen die zich verantwoordelijk voelt voor een groep mensen die met elkaar samenwerken en merkt dat die samenwerking minder soepel verloopt dan gewenst is. Laten we hem (of haar) maar voor het gemak ‘teamleider’ noemen. In het team zijn ‘bondjes’ ontstaan – teampjes in het team dus eigenlijk – discussies gaan vaker of wie gelijk heeft dan over de vraag wat we van eventuele missers kunnen leren, tegenvallende resultaten worden ofwel genegeerd ofwel aan anderen toegeschreven. Wie ook maar enigszins belezen is op dit gebied, weet: hier ligt een casus voor teamleren. Teamleren gaat over het bewust maken van collectieve patronen in gedrag en denken en dus over collectieve leerprocessen, schrijft Lingsma en dat is precies wat een teamcoach volgens De Haan moet doen: ‘ervoor zorgen dat het team beter nadenkt; om te zorgen voor de ruimte, het veilige gevoel en de inspiratie die de teamleden nodig hebben om beter te reflecteren op de taken, uitkomsten, processen en manieren van werken in het team.’ En hij voegt daaraan toe: ‘Reflectie is een cruciale voorwaarde om een team effectiever en hechter te maken.’

Nu is reflecteren een verdraaid lastige competentie. Een voorwaarde voor reflectie is dat je je bewust bent van een zogenaamd ‘betekenisvolle’ – zeg maar onbevredigende – situatie en dat je bereid bent om kritisch naar je eigen gedrag in die situatie te kijken. En dat vinden we doorgaans moeilijk. Dat geldt zeker voor professionals, voor wie persoonlijke en professionele identiteit nauw met elkaar verweven zijn. Kritisch naar je eigen teamgedrag kijken voelt al snel als toegeven dat je als professional gefaald hebt. Jammer genoeg schenkt De Haan aan dit belangrijke aspect van teamleren nauwelijks aandacht – reflectie als zodanig komt er wat mij betreft so wie so wat bekaaid af – in ieder geval niet met zoveel woorden. In die zin zou je kunnen zeggen dat de ondertitel van zijn boek meer belooft dan hij waarmaakt.

Waarover schrijft hij dan wel? Over de rol van teamcoach bijvoorbeeld, over methoden en technieken van teamcoaching, over obstakels en hoe je die kunt wegnemen en hoe je het juiste teamklimaat kunt creëren. Stuk voor stuk nuttige onderwerpen, die regelmatig geïllustreerd worden met voorbeelden uit de praktijk. De uitgever noemt De Haans boek ‘een handig opzoekboek voor coaches en teamleiders’; een soort EHBO bij teamcoaching ‘of als handig geheugensteuntje voor degenen die coaching ‘erbij’ mogen doen.’ Dat is het zeker, niet minder maar ook niet meer. Want het systemisch perspectief, een relevant perspectief voor de ontwikkeling van teameffectiviteit, ontbreekt nagenoeg geheel. Een team is altijd onderdeel van een groter geheel en dat grotere geheel bepaalt mede de teameffectiviteit. Verder maakt het nogal wat uit of je de rol van teamcoach speelt als onderdeel van het team – als teamleider dus – of als externe coach. In het eerste geval ben je namelijk onderdeel van het geheel; niet alleen van het nu maar ook van het verleden. Je bent medeverantwoordelijk voor het tekort aan effectiviteit. De Haan stipt die twee rollen wel kort aan, maar maakt verder geen onderscheid meer. Een teamcoach lijkt in zijn optiek toch vooral een externe deskundige te zijn.

Kan De Haans boek wedijveren van het inmiddels klassieke ‘Aan de slag met teamcoaching’ van Marijke Lingsma? Zeker niet, maar dat was ongetwijfeld ook niet de bedoeling. Tips & trics, daarom was het Erik de Haan te doen en in die opzet is hij geslaagd. Maar wie steviger kost wil, moet toch echt nog steeds bij Lingsma zijn.

Bert Peene is opleider en werkt daarnaast als journalist voor Managementboek Magazine.

Ingezonden recensie

Recensent: Carin Gabriels, Afdelingsleider Ostrea Lyceum Goes

Erik de Haan heeft een handzaam boekje geschreven over teamcoaching (met name bedoeld) voor hen die al enigszins bekend zijn met coaching en coachingstechnieken. En inderdaad, hij weet in duidelijke taal, helder gestructureerd en vooral ook praktisch zijn belofte waar te maken. Dit alles met praktijkvoorbeelden ondersteund. Vele aspecten van teamcoaching komen aan de orde: wanneer het verstandig is een externe coach in te zetten en wanneer meerdere coaches en ook de aspecten bij coaching als er sprake is van inter-teamcoaching.

Als ervaren teamleider met een coachopleiding heb ik gemerkt tijdens het lezen, dat Erik in zijn boekje scherp herkenbare zaken weet neer te zetten.  

Het boekje is m.i. een aanrader voor degenen die met name vanuit de rol als coach aan de slag gaan met een team om alle aspecten rondom het teamcoachen nog eens scherp te hebben.

Daarnaast is het voor teamleiders, die het coachen vanuit hun functie doen, een goed boekje om je bewust te zijn/worden van de valkuilen bij het teamcoachen, je voordeel te doen met de tips die hierbij gegeven worden én je te realiseren wanneer je als teamleider er verstandig aan doet een ander als coach voor jou en je team in te schakelen.