Boekrecensie Januari
Leiderschap wordt bepaald door cultuur en context
Boek: Toekomstbewust leiderschap, wereldwijde perspectieven op leren en leiderschap
Schrijvers: Alma Harris en Michelle S. Jones
Recensent: Bert Peene
Het bouwen van een stevige kennisbasis mag voor geen enkele leidinggevende een probleem zijn; aan vakliteratuur immers geen gebrek en er lijkt nog steeds geen eind te komen aan de stroom van nieuwe boeken over hoe je op een effectieve manier leiding geeft. Doeleman becijfert in zijn boek over leiderschap in de publieke sector dat er alleen al in 2014 maar liefst 23.016 Engelstalige boeken met ‘leadership’ in de titel waren gepubliceerd; Nederlandstalige een kleine zeshonderd. Hij wijst er echter ook op dat er nogal wat kaf tussen het koren zit. Veel inzichten en theorieën missen een wetenschappelijke onderbouwing en zijn voornamelijk op praktijkervaringen gebaseerd. Daardoor is hun waarde beperkt.
Maar er is meer op het enorme corpus aan leiderschapsliteratuur aan te merken, zelfs als die het resultaat is van serieus onderzoek. ‘De culturele kwestie is een groot hiaat in het bestaande onderzoek naar leiderschap in het onderwijs,’ schrijft Alma Harris, hoogleraar en een veel gevraagd adviseur op het gebied van onderwijskundig leiderschap, in haar boek ‘Leading Futures – Gobal Perspectives on Educational Leadership’, dat bij ons verscheen onder de titel ‘Toekomstbewust leiderschap. Wereldwijde perspectieven op leren en leiderschap’. Het merendeel van die onderzoeken concentreert zich op het verband tussen leiderschap en schoolresultaten, waardoor het meest beschikbare empirisch bewijs zich op de operationele problemen van veranderingen op schoolniveau richt in plaats van op culturele aspecten of invloeden. Een ander punt van kritiek geldt de focus van waaruit de meeste modellen ontwikkeld zijn: de acties en effecten van de leider als individu. Het systeem waarin leiders opereren, blijft buiten vooralsnog beschouwing.
Om dat gemis goed te maken startte Harris in 2012 samen met haar collega Michelle Jones een onderzoek naar leiderschap in verschillende culturen en contexten: de ‘7 system leadership study’ (7SLS). Het voornaamste doel ervan is om primaire gegevens te verzamelen over de aanpak van leiderschapsontwikkeling in verschillende onderwijssystemen en, waar mogelijk, de leiderschapspraktijk van schoolleiders binnen zeven systemen te vergelijken. Het onderzoek richt zich op onderwijssystemen in verschillende fasen van uitvoering en implementatie van leiderschapsontwikkeling: de VS, Ontario, Australië, Maleisië, Singapore, Hongkong en Rusland.
De oorsprong van haar boek ligt bij die 7SLS en een belangrijke top over leiderschap in Kuala Lumpur in 2014. Het bevat zestien korte bijdragen van auteurs uit verschillende landen over onderwerpen als economische ontwikkeling en concurrentie als primaire stimulans voor onderwijsinnovatie in de VS, de rol van innovatieve scholen in de beleidscyclus in Rusland, de ontwikkeling van schoolleiders in Hongkong, Maleisië en Australië en Generatie X-leiders in wereldsteden. Het boek is geen interculturele analyse. Er is geen overkoepelend analytisch kader of een onderliggend empirisch ontwerp dat dit zou kunnen garanderen. De bijdragen leveren samen een vergelijkend perspectief op; niet minder en niet meer. Harris en Jones willen met dit boek een aanvulling geven op de hedendaagse basiskennis over leiderschap in het onderwijs. Ze willen ook duidelijk maken hoe uiteenlopende systemen zich actief inzetten om leiderschap voor verandering en transformatie te ontwikkelen; toekomstbewust leiderschap dus.
Leiderschap in het onderwijs mist volgens Harris en Jones drie belangrijke culturele pijlers. Actuele, vergelijkende empirische duidingen van leiderschap en leiderschapsontwikkeling vanuit het perspectief van het systeem ontbreken, evenals authentieke, interculturele onderzoeken die gericht zijn op onderzoek, praktijk en ontwikkeling. Ten derde zijn er weinig onderzoeken die bewust rekening houden met contextuele en culturele analyses als mogelijke verklarende factoren voor succesvol leiderschap. Met dit boeken doen zij een poging in dit gemis te voorzien.
‘Toekomstbewust leiderschap’ is geen boek met antwoorden, ondanks een boeiende epiloog (die meer duidelijkheid over het thema biedt dan de meeste andere bijdragen). Het biedt vooral ‘food for thoughts’ voor beleidsmakers die serieus werk willen maken van duurzame leiderschapsontwikkeling. Die, samen met andere vertegenwoordigers uit ‘het veld’, proberen antwoorden te vinden op vragen als waartoe onderwijs dient, wat leren inhoudt en waardoor we in ontwikkeling blijven. Wanneer je deze en andere boeiende vragen kunt vertalen naar je eigen praktijk, ben je in staat leiding te geven aan een organisatie die het onderwijs van de toekomst blijft vormgeven, schrijven de auteurs van de epiloog in hun slotakkoord. ‘Je zult zien dat dit leidt tot een hoger zelfbewustzijn, meer initiatief in het onderwijs en tot een betere afstemming tussen beleid, praktijk en maatschappij.’
Bert Peene is opleider en werkt daarnaast als journalist voor Managementboek Magazine en het VO Magazine.
Ingezonden recensie
Recensent: Carin Gabriels, Afdelingsleider bij Ostrea Lyceum Goes
Een pretentieloos boek dat, vanuit goed wetenschappelijk onderzoek, een heldere kijk geeft op hoe in de wereld, vanuit verschillende achtergronden, door verschillende aanpakken, onderwijs daar verbeterd is. (Eindelijk) Ook een boek dat, wetenschappelijk onderbouwd, allerlei internationale onderwijsranglijsten, met name Pisa, sterk nuanceert.
Naast de verschillende internationale aanpakken die gedegen beschreven worden, geeft het ook praktisch inzicht in wat nodig is op een school om goed te kunnen leren en wat dit van de schoolleider vereist. Het boek belicht zowel de macro- (overheid) als de micro-kant (klassenniveau), beschrijft kaders waar rekening mee gehouden moet worden en benoemt de problemen waar in de onderwijspraktijk tegenaan gelopen wordt. Hierbij rekening houdend met culturele en systeem specifieke factoren.
De kijk op hetgeen de veranderingen in de maatschappij betekenen voor het (leiderschap in het) onderwijs in de toekomst geeft een goed beeld van de zaken waar we ons op moeten voorbereiden.
Als schoolleider ben ik zeer enthousiast over dit boek; het is een verrijking van de eigen kennis over leiderschap, het geeft je zicht op de praktijk van het leiderschap vanuit verschillende perspectieven en het geeft je mee wat nodig is als leider om ook in de toekomst onderwijs te kunnen verbeteren en innoveren. Het allerbelangrijkste blijft echter bewaard tot het laatst; het zet je aan tot denken en reflecteren op de vraag of je zelf wel tot toekomstbewust leiderschap in staat bent….