Boekrecensie Juni

Neem afscheid van hinderlijke regels en structuren

Boek: Reinventing organizations (Nederlandse editie)

Schrijver: Frederic Laloux

Recensent: Bert Peene

Het is inmiddels bijna tien jaar gelden dat Simon Sinek zich aan de wereld presenteerde met zijn beroemd geworden verhaal over ‘How great leaders inspire action’, maar de kern van zijn boodschap lijkt nog weinig van haar kracht te hebben verloren. Duurzame meerwaardecratie begint niet met ‘what’, maar met ‘why’. Of, zoals Wouter Hart het verwoordt: wat is de bedoeling? Inmiddels klinken er hier en daar ook al wel wat tegengeluiden – Sineks verhaal zou feitelijk gezien gebakken lucht zijn – maar het kan niet ontkend worden dat de kern van dat verhaal in brede kring appelleert aan een heimelijk ervaren tekort. De beleveniseconomie is een betekeniseconomie geworden.

De betekeniseconomie gaat over de bijdrage die je werk levert aan een betere wereld; op een zodanige manier dat het niet alleen meer over je werk gaat, maar over een zin-vol leven. Sinds Simon Sinek lijkt iedereen hiermee bezig te zijn, maar bijna niemand écht. Want in veel organisaties blijkt dat grotere doel niet zo eenvoudig te definiëren. Dat lijkt dan ook de grootste uitdaging te zijn: de invlechting van het betekenisprincipe in een cultuur die vooral gericht is op opbrengsten.

Met zijn boek ‘Reinventing Organizations’ wil voormalig McKinsey-consultant Frederic Laloux daaraan een belangrijke bijdrage leveren. Hij introduceert daartoe het begrip ‘cyaan’, dat hij ontleent aan het werk van de Amerikaanse filosoof Ken Wilber. Cyaan is een nieuw managementparadigma dat gekenmerkt wordt door drie zogenaamde doorbraken: zelfsturing, heelheid en evolutief doel. Cyane organisaties zijn levende systemen van gespreide bevoegdheden, waarin de persoonlijke drives van mensen optimaal matchen met wat je de officiële organisatiedrives zou kunnen noemen; of, in Jip-en-Janneke-taal: waar je als professional je ei kwijt kunt. Daarnaast doet een cyane organisatie geen krampachtige pogingen om de toekomst af te dwingen – weg met strategische beleidsplannen! – maar danst zij mee met wat zich aandient.

Cyaan is volgens Laloux veel meer dan de zoveelste managementhype; het creëren van een cyane organisatie is dan ook geen afvinkoefening waarmee je een lijstje nieuwe methoden invoert. Als je met je organisatie richting zelfsturing wilt, begin dan met het vervangen van functieomschrijvingen door meervoudige rollen; want zo is het in de werkelijkheid van alledag: mensen hebben geen functies maar meervoudige rollen. Zelfsturing is een van de zogenaamde ‘doorbraken’ die volgens Laloux een fundamentele uitdaging vormen voor onze huidige kijk op management; naast zelfsturing zijn dat ‘heelheid’ en ‘evolutief doel’. Deze drie doorbraken versterken elkaar, maar organisaties hoeven ze niet per se alle drie te omarmen; je zou bijvoorbeeld met zelfsturing kunnen beginnen. Daartoe moeten het organigram opgewaardeerd worden van hiërarchische, bureaucratische piramide tot een vloeiend systeem van gespreide bevoegdheden en collectieve intelligentie. De adviesmethode is daarvoor een belangrijk instrument. De methode gaat ervan uit dat iedereen over alles een besluit kan nemen, mits eerst advies ingewonnen is bij mensen die ervaring hebben met het onderwerp en bij degenen die met het besluit moeten leven. Vervolgens moeten alle adviezen zorgvuldig worden overwogen en pas daarna wordt een besluit genomen. Verder zal je grondregels moeten afspreken, een paar zinvolle vergadermethoden kiezen en procedures voor het rekruteren en aan boord nemen van nieuwe collega’s moeten definiëren.

Voorbeelden uit het onderwijs kom je in ‘Reinventing organizations’ niet tegen, maar ze zijn er wel. Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop het bestuur van ROC A12 het onderwijs teruggaf aan de professionals – je leest er alles over in het boek ‘Andersom organiseren’ – en aan de onderwijsvernieuwing op vo-school Agora in Roermond. Die voorbeelden maken ook duidelijk dat je het als schoolleider best kunt stellen zonder de praktische tips van mensen als Laloux. Sterker nog: het zelf ontdekken van het traject dat hij best bij jouw school past, werkt vaak veel beter. Het gaat om de intentie; wat volgt,  is een lerende weg naar het beoogde doel. In de visie van Laloux is dat meer betekenis en bezieling; je zou het ook ‘eigenaarschap’ kunnen noemen. En dat is nog steeds een van de belangrijkste voorwaarden voor onderwijs dat leerlingen daadwerkelijk laat bloeien.

Bert Peene is opleider en werkt daarnaast als journalist voor Managementboek Magazine en het VO Magazine.

Ingezonden recensie

Recensent: Carin Gabriels, Teamleider bij Pontes Pieter Zeeman; Locatie Zierikzee

‘Elke uitdaging die je in het leven tegenkomt, is als een tweesprong. Je kunt kiezen waar je heen gaat – terug, verder, afbraak of doorbraak.’

Soms krijg je een boek in handen waar je onbevangen aan begint en waarvan je na afloop denkt; wat een prachtig cadeau om dit boek te mogen lezen!

Dit boek beschrijft hoe organisaties zich in denken, doen en laten door de context van de geschiedenis heen ontwikkeld hebben en beschrijft hoe het ook beter zou kunnen en hoogstwaarschijnlijk zal moeten, ook nu gedwongen door de context van de toekomstige geschiedenis.

Laloux geeft de fase waarin organisaties zitten een kleur en beschrijft waarom en hoe deze organisaties zo zijn en werken. De kleur waarnaar gestreefd wordt waarin een organisatie zich bevindt, is cyaan en in het boek worden verschillende cyane organisaties (zowel profit als non-profit) en hun werkwijzen uitgebreid beschreven. Hierbij zijn zelforganisatie en zelfsturing sleutelbegrippen.

Sommige mensen, vooral de die-hard conventionele ceo’s en managers in rode of amberkleurige organisaties, zullen dit boek met de nodige scepsis ontvangen. Anderen daarentegen omarmen juist hetgeen beschreven staat en herkennen wellicht al bepaalde zaken in hun eigen opvattingen.

Het boek leert en inspireert, mits je als mens vertrouwen durft te hebben in de medemens, wat op je pad komt ziet als een kans en je eigen ego achter je kunt laten!