Boek: Betekenisvolle werkrelaties

Schrijver: Ina Ahuis (met striptekeningen van Barbara Stolk)

Relaties versterken is een brug bouwen zodat iedereen even naar de andere kant kan gaan

Recensent: Bert Peene

‘Jij hebt vast nog wel een paar goeie leestips,’ vroegen studenten me tijdens de laatste bijeenkomst voor de vakantie. ‘Welke boeken moeten zeker onder de kerstboom liggen?’ Zo’n vraag is gemakkelijker gesteld dan beantwoord. Want welke boeken haal je dan uit de enorme hoeveelheid titels die in 2019 verschenen zijn, naar voren? Maar wat goed is, wordt vooral bepaald door wat je zoekt. Die benadering maakte het uiteindelijk toch gemakkelijk om de gevraagde leestips te geven. Want als je met mensen werkt, zoals schoolleiders doen, wil je waarschijnlijk vooral weten hoe je (meer) grip krijgt op gedrag in organisaties en daarover is ook in 2019 weer het nodige gepubliceerd. Het boek ‘Betekenisvolle werkrelaties’ van Ina Ahuis bijvoorbeeld.

De aanleiding tot het schrijven ervan blijkt een vraag te zijn die de auteur al een leven lang bezighoudt: waarom zeggen volwassenen zo vaak iets anders dan ze denken? Dat ze vóór transparantie zijn bijvoorbeeld, maar nu even niet; anders gaat de boel escaleren. Dat ze wel verandering willen, maar dat geldt dan vooral voor de ander. Dat ze willen leren, maar ze doen het niet. Enfin, u kunt dit lijstje vast nog wel met eigen voorbeelden aanvullen.

Nu wil het geval dat in de loop van vorig jaar nog een ander boek verschenen is waarin diezelfde vraag centraal staat: ‘Waarom zeggen we niet wat we bedoelen? En wat daaraan te doen?’ van Jan Hille Noordhof. De auteur beantwoordt die vraag uitvoerig aan de hand van een model dat hij ‘De Cirkel van Openheid’ noemt. Het model is opgebouwd uit vier variabelen die met elkaar correleren: op organisatieniveau gaat het over macht en cultuur, op persoonlijk niveau over vaardigheden en overtuigingen. Als een soort schil daaromheen ligt ‘de gevoelde noodzaak’. Noordhof maakt bij het beantwoorden van hoe we mensen zo ver kunnen krijgen dat ze wel zeggen wat ze bedoelen, gebruik van meerdere modellen die zich inmiddels ruimschoots hebben bewezen. Eén model ontbreekt echter en dat speelt in Ahuis’ boek juist een belangrijke rol: de ladder van gevolgtrekkingen van Chris Argyris.

Argyris is bekend geworden door zijn onderzoek naar hoe mensen handelen in een sociale context waarin ze getriggerd raken. Hij ontdekte dat we allerlei beschermingsstrategieën hebben ontwikkeld die we in zo’n situatie inzetten om gezichtsverlies te voorkomen. Argyris noemt dit ‘defensive routines’. Deze worden aangestuurd door een eenzijdig frame. Vanuit dit frame beschouwen we de situatie; we zetten als het ware oogkleppen op. Dat levert een simpel maar voor ons volmaakt logisch en functioneel verhaal op: ik zie het goed, de ander ziet het fout; ik zal het de ander nog eens uitleggen (of ik haak af). Ahuis geeft in haar boek een heel lijstje met dergelijke beschermingsstrategieën.

Om te ontdekken hoe je je frame vormt in een lastige situatie, kun je de ladder van gevolgtrekkingen gebruiken. Bijvoorbeeld om te ontdekken wat je heeft getriggerd en waarom en wat dat betekent voor hoe je je in een bepaalde situatie opstelt. Anders gezegd: welk frame een betekenisvolle werkrelatie verhindert. Waarom belijden we als schoolleider met de mond transparantie, maar zijn niet transparant? Waarom onderschrijven docenten zonder mitsen en maren het belang van noodzakelijke veranderingen, maar komen ze vervolgens niet in beweging? Waarom zegt iedereen te willen toegroeien naar een lerende organisatie, maar wordt er niet geleerd? Dat komt, schrijft Ahuis, omdat wij niet handelen vanuit afspraken, maar vanuit relaties. De manier waarop wij een situatie framen – en dus ook hoe wij ons op dat moment tot de ander verhouden – bepaalt hoe wij ons in die situatie gedragen. Ons leven wordt volgens haar grotendeels bepaald door de kwaliteit van onze relaties en dat is in ons werk niet anders. Die – belangrijke – dimensie ontbreekt in het boek van Jan Hille Noordhof.

Tussen alle titels die inmiddels onder het kopje ‘organisatiekunde’ verschenen zijn, lijkt Ahuis’ boek haast een niemendalletje. Het telt nog geen tweehonderd bladzijden en heeft een opvallend aantrekkelijke lay out, die nog eens extra wordt opgeleukt door de strip waarmee Barbara Stok Ahuis’ betoog van illustraties voorziet. Maar pas op, met haar boek heb je feitelijk een doorwrocht betoog in handen met een stevig wetenschappelijk fundament. Desondanks is het vooral de praktische bruikbaarheid die de meerwaarde ervan bepaalt. Ahuis heeft haar boek onder meer voorzien van diverse tools waarmee bijvoorbeeld schoolleiders de werkrelaties met collega’s betekenisvol(ler) kunnen maken. Haar belangrijkste advies: als afspraken niet worden nagekomen, maak ze dan niet opnieuw, maar onderzoek eerst eens welke frames daartoe hebben geleid. Bij je collega én bij jou.

 

Bert Peene is opleider en werkt daarnaast als journalist voor Managementboek Magazine en het VO Magazine.​​​​​
 


Ingezonden recensie

Recensent: Carin Gabriels, Teamleider op het Pontes Pieter Zeeman; Zierikzee
Rapportcijfer: 7

In dit boek beschrijft Ina wat er daadwerkelijk omgaat in collega’s in plaats van hetgeen zij sociaal wenselijk zeggen en wat dat betekent voor het samenwerken. Zeer herkenbaar vanuit de ervaring; hoeveel collega’s zeggen ‘ja’ en doen ‘nee’ of wie kent die situatie niet waarbij je al opziet tegen een gesprek met die bewuste collega omdat het altijd eindigt in een soort patstelling. Terwijl het in ieders voordeel is eerlijk en transparant te zijn, maar ja, die onzekerheid, angst en wat niet al meer dat ons hierbij in de weg staat… en uiteraard ben je er zelf onderdeel van. Wil je het doorbreken, zul je in de spiegel moeten kijken. 

Naast deze beschrijvingen worden handige tools gegeven om zaken open of te doorbreken en er zijn verwijzingen naar verdere literatuur. Met name tools als de ladder der gevolgtrekkingen en het reframen zijn in de praktijk prettig en eenvoudig om te gebruiken. Het vereist wel lef om ook daadwerkelijk je mond open te doen als het erom gaat, anders blijft het theorie.

Voor ervaren leidinggevenden zal het boek meer ‘stilstaan bij’ zijn, maar juist dat kan ook heel verhelderend zijn, heb ik gemerkt. Mijn nog onervaren collega ga ik dit boek zeker geven. Juist met het oog op een betekenisvolle werkrelatie.

Blijf op de hoogte