Boekrecensie juni

Boek: Nuance. Hoe leren nuanceren je een succesvol leider maakt.

Schrijver: Michael Fullan

Genuanceerd leiderschap: voorbij de oppervlakkige oplossingen

Recensent: Bert Peene

Onderwijs is de sleutel voor een betere toekomst: die boodschap staat centraal in het nieuwste boek van Michael Fullan. We staan voor levensgrote maatschappelijke uitdagingen en hebben genuanceerd leiderschap nodig om die met succes het hoofd te kunnen bieden. In zijn boek werkt hij daartoe een model uit dat nieuw aandoet maar het zeker niet is. Over hoe je als (school)leider het verschil kunt maken. Want hoe hij daarover denkt, dat wisten zijn fans al langer. 

Bijvoorbeeld dat Fullan niet alleen een duidelijke (en relevante) visie op onderwijsvernieuwing heeft, maar onderwijs ook graag middenin de samenleving plaatst en daarbij aangeeft hoe onderwijs kan bijdragen aan een gelukkige toekomst voor ons allemaal. Die twee doelen, die samen zo’n beetje zijn persoonlijke missie vormen, liggen ook ten grondslag aan zijn nieuwste boek. Het boek dient twee doelen, schrijft hij in zijn inleiding: aantonen dat de maatschappij in het algemeen verslechtert en dat het onderwijs minder effectief is in het voortbrengen van nieuwe burgers én het identificeren van kenmerken van het nieuwe type leider dat we nodig hebben. En om maar meteen daarop in te zoomen: dat is ‘iemand die tot de essentie door kan dringen, die ons kan helpen om inzicht te krijgen in diepgaande verandering en deze ook kan realiseren. Ik noem hen genuanceerde leiders. Omdat ze begrijpen hoe dingen werken en vervolgens zichzelf en andere helpen om nog beter werk te verrichten. Ze schetsen zowel de bomen als het bos. Ze weten hoe ze mensen en kennis kunnen mobiliseren om complexe problemen op te lossen.’ Ik citeer Fullan hier maar wat uitgebreider, als illustratie bij de strenge woorden die ik straks ga gebruiken. 

Nadat hij onderscheid heeft gemaakt tussen oppervlakkige en genuanceerde leiders en duidelijk heeft gemaakt waarom genuanceerdheid nu meer nodig is dan ooit, werkt hij toe naar een model voor genuanceerd leiderschap. Dit model kent drie dimensies: collectieve ambitie, adaptief vermogen en een cultuur van verantwoordelijkheid en verantwoording. Deze dimensies werkt hij vervolgens aan de hand van diverse voorbeelden (uit het onderwijs) uit. 

U voelt mijn scepsis waarschijnlijk aankomen en dat klopt. Ten eerste vertelt Fullan niks nieuws, bekent ook de uitgever op de achterflap. ‘De lezer die bekend is met zijn werk, herkent vele concepten en inzichten uit eerdere publicaties.’ Ten tweede heeft hij zijn betoog opgebouwd uit talloze oneliners en andere algemeenheden, zoals in het uitgebreide citaat hiervoor. In zeventig woorden zegt Fullan precies niks en mocht u dat niet (helemaal) met mij eens zijn, dan toch zeker niets wat niet al in talloze andere publicaties over leiderschap geschreven is. En dit is nog maar één voorbeeld. Ten derde veroorlooft hij zich regelmatig uitspraken die op z’n minst dubieus zijn. Bijvoorbeeld deze: ‘Tot nu toe lijken er twee dominante trends in leiderschap te zijn. De eerste is bedolven worden onder nieuwe uitdagingen, wat leidt tot inertie. De tweede is tot in detail voorschrijven wat er zou moeten gebeuren. Beide benaderingen mislukken – des te meer er verandert, des te minder draagkracht er (?;BP) hetzelfde blijft.’ Hiermee wordt de hedendaagse leiderschapsliteratuur toch wel geweld aangedaan.  

De eerlijkheid gebiedt echter te zeggen dat ik me als scepticus in een dun bevolkt kamp bevind. In de Engelstalige pers wordt het boek niets dan lof toegezwaaid en in de Epiloog steekt ook onderwijsprofessional Jan Heijmans uitgebreid de loftrompet over Fullans nieuwste pennenvrucht. Hij mag dan inmiddels de tachtig hebben aangetikt, zijn ideeën zijn blijkbaar nog steeds een bron van inspiratie voor heel veel mensen, ook al zijn ze zelfs binnen zijn eigen corpus bepaald niet nieuw. Voor mij was dit boek in ieder geval geen aanrader, maar onder u zijn er vast genoeg die dat heel anders zien.

Bert Peene is opleider en werkt daarnaast als journalist voor Managementboek Magazine en het VO Magazine.​​​​​