In 2019 startte een groep van negen vo-bestuurders een nieuw reflectietraject met de titel: ‘De kunst van het bruggen bouwen’. Want bruggen bouwen is een belangrijk ingrediënt van besturen:  bruggen naar de toekomst, bruggen naar de omgeving. De VO-academie heeft de oprichter van de groep, Jan Gispen, gevraagd om ervaringen te delen. In dit tweede deel van het drieluik reflecteert Jan op besturen in crisistijd.

Begin oktober 2020 kwam de reflectiegroep van bestuurders weer bij elkaar. De scholen bleven open, maar het land ging weer deels op slot. Het was de ochtend van een webinar van de VO-raad, dit keer gewijd aan praktische vragen over beslissingen en communicatie rondom mondkapjes. En dan toch naar een reflectiedag?  “Kun je een dag het schip verlaten in deze barre tijden?”, zei een van de deelnemers. Een ander mailde me vooraf:  “Ik had graag mee willen doen in oktober, maar heb me te elfder ure afgemeld. Ik vond overleg met mijn eigen mensen en zorgen voor een goede communicatie over de invoering van de mondkapjes belangrijker.” Mag natuurlijk ook. 

De bijeenkomst ging wel door en was gewijd aan crisismanagement.
 

Onzekerheid leidt tot details

We begonnen de dag met een merkwaardige ervaring: tien mensen in één ruimte die het mondkapjes-webinar volgen. Negen schermen in de aanslag, negen bestuurders die de chats lezen en die zien hoe collega bestuurders en schoolleiders dezelfde vragen opnieuw bleven stellen. “We hebben wel heel gedetailleerde vragen!” Kennelijk beperkt een bestuurder onder druk zich niet tot de hoofdlijnen, maar schiet zij/hij in de concrete details. Je wilt het goed doen, je wilt niks missen, je wilt je mensen optimaal voorlichten en voorleven.
 

De tweede golf overspoelt je soms

De deelnemers ervaren de tweede golf wel anders dan de eerste (ik citeer). “De totale lockdown tijdens de eerste golf heeft gezorgd voor langdurig crisismanagement. Veel vragen, veel zorgen, maar ook veel energie bij alle medewerkers om goed onderwijs te blijven verzorgen voor onze leerlingen. We conformeerden ons in de eerste golf tamelijk vanzelfsprekend aan allerlei maatregelen.  

Maar nu is er een intens debat over mondkapjes, de ernst van covid en ga zo maar door. Met enige regelmaat wordt er gedreigd met een kort geding, of dienen ouders klachten in bij de inspectie. Mensen zijn ook moe van alle beperkingen en moedeloos van het vooruitzicht dat het nog lang gaat duren. Veel docenten en leerlingen zitten thuis; ziek, wachtend op een test, de uitslag, of in quarantaine. De tweede golf zorgt zo voor een totaal andere beleving in de scholen. Er is weliswaar meer sprake van gewenning maar tegelijkertijd neemt de zorg toe. Hoe lang gaat dit nog duren, hoe lang houden we dit nog vol?"

“Het is nu lastiger omdat onderwijsachterstanden gaan stapelen en dat gebeurde eerder dan ik dacht en wilde. We kunnen ons niet meer permitteren alleen aan crisismanagement te doen. De druk op het onderwijs zie ik toenemen, de maatschappelijke saamhorigheid neemt af. Daarbij blijken hybride vormen van onderwijs (online en in de klas tegelijk) tamelijk ingewikkeld te zijn, wanneer je kijkt naar de kwaliteit van onderwijs. Het langetermijnperspectief vraagt terecht onze aandacht. Tegelijkertijd hebben we rekening te houden met het ongewisse op de korte termijn. Het is ook lastiger omdat het draagvlak onder ouders en leerlingen afneemt en er een dieper schisma is ontstaan tussen de pro- en contra-aanhang, daar waar het de maatregelen betreft.”
 

Stollen tot een nieuwe werkelijkheid

In een live en open dialoog met Paul Rosenmöller wisselden we ervaringen uit van onze eigen school en scholengroep. Over de invloed die je soms als sector op kleine momenten hebt:  “Laten we met elkaar in vredesnaam zo lang mogelijk de scholen openhouden!” Over het belang rust en overzicht te bewaren: iemand moet toch vooruit blijven kijken. Over de open deur van strakke en uiterst zorgvuldige communicatie. Over consequent vasthouden aan de ingezette koers. Over het vasthouden van je medewerkers, maar tegelijkertijd ook van de afgesproken richting. Over het belang van regionale (zo niet landelijke) afstemming. Over het belang van het bewust laten stollen.  

Dit laatste zinnetje vraagt nadere toelichting. Er is een klassiek eenvoudig veranderingsmodel (Kurt Lewin) dat uitgaat van de volgende metafoor: er is een bestaande situatie (bevroren). Door een bepaalde oorzaak (covid) gaat de boel ontdooien en wordt alles vloeibaar en anders. Tijdens die fase helpt het enorm als je je afvraagt in welke vorm je het geheel weer wilt laten bevriezen, laten stollen tot een nieuwe werkelijkheid. 

De vraag blijft hoe maakbaar het onderwijs is, maar je hebt wel invloed.
 

Wenskaart

Tot slot vroeg ik de deelnemers wat hun wensen zijn voor collega’s. Die wensen neem ik hieronder ongegeneerd over.  

Jan Gispen
 
“Houd vol, moedig voorwaarts, je bent moreel verplicht aan de leerlingen aan wie je onderwijs verzorgt een goed toekomstperspectief te bieden” 
 
“Zoek elkaar op in een aangename omgeving, stap even uit de mallemolen en laaf je aan een goede uitwisseling van ideeën en opvattingen. Juist in een tijd van corona.” 
 
“Houd de verbinding met elkaar en je medewerkers in stand. Investeer in de relatie.” 
 
“Een citaat van Ruud Lubbers: “Bestuurders en politci zijn als hoge bomen: ze vangen veel wind, mensen schuilen er graag onder en er wordt vaak tegenaan geplast.” Ontwikkel een teflon laag ; )" 
 
“Corona is een omstandigheid die bijzonder is. Maar omstandigheden zullen er altijd zijn. Laten we de focus houden op de toekomst en op zoek blijven gaan naar inspirerende perspectieven. De jonge mensen van nu kunnen hun jonge jaren nooit meer overdoen. Het mag geen verloren tijd zijn.” 
 
“Wees zichtbaar en aanspreekbaar en deel je kopzorgen.” 
Blijf op de hoogte