Recensie door Melle de Vries, bestuurder bij de Gereformeerde Scholengemeenschap Randstad

“Als ik een dag met jou zou meelopen, wat typeert dan jouw stijl van leidinggeven? Ervaren jouw medewerkers dat ook zo? Vraag je weleens feedback?” Deze vragen stelde Mirjam Boxen aan diverse leidinggevenden om erachter te komen hoe je met concreet gedrag in een steeds veranderende realiteit vernieuwend leiderschap kunt tonen.

“Vernieuwend leiderschap ontwikkelen begint bij het versterken van omgevings- en zelfbewustzijn, bij zicht krijgen op wat je huidige gedrag is, waar je dat op baseert en waar dat wel en niet toereikend is voor je mensen, je organisatie en de uitdagingen in je context.” (27) In het boek worden acht ‘routes’ uitgewerkt, zoals: 1 – Verbind ‘buiten’ met ‘binnen’; 3 – Durf te leren en te luisteren; 4 – Geef ruimte en richting; en 8 – Heb plezier. 

Maar hoe maak je daar als leidinggevende tijd voor als je agenda al gevuld is met allerhande ‘regeldingen’? Door enerzijds te beseffen dat je er niet alleen voor staat en anderzijds ‘strategische pauzes’ in te plannen. Een moment van stilte en reflectie, aan het begin, halverwege of aan het einde van de dag. En doe dit periodiek ook in je team, bijvoorbeeld om lessons learned te delen.

In route 2, Werk ‘ecosystemisch’, komt expliciet het onderwijsveld in beeld. Het gaat dan over het faciliteren dat onderwijsteams nieuwe samenwerkingen aangaan, het bieden van een veilige omgeving voor de medewerkers en hun begrijpelijke weerstand ombuigen in een onderzoekende houding.

Het boek geeft genoeg (misschien wel te veel) stof tot nadenken en praktische oefeningen en nodigt uit om op basis hiervan keuzes te maken.

 

 

Nieuwe leiderschap is ecosystemisch

Door Bert Peene

Leidinggeven aan innovatie is een kwestie van doen. Of, zoals Mirjam Boxen het schrijft: DOEN. Vernieuwing krijgt namelijk niet automatisch vorm door het omarmen van concepten als agile of zelfsturing. De armen moeten uit de mouwen: je moet dagelijks de juiste dingen doen. Daarbij is ‘future ready leiderschap’ een vereiste. In haar boek beschrijft zij acht onderscheidende skills die deze vorm van leiderschap tot een succes kunnen maken.

De tijd dat leiderschap een overzichtelijke professie was, ligt weer al geruime tijd achter ons. De keus is niet langer die tussen transactioneel en transformationeel leiderschap. De leidinggevende die op zoek gaat naar een paradigma dat hem (of haar) het beste past, heeft veel meer om uit te kiezen. Dienend leiderschap doet het momenteel erg goed, maar in de literatuur worden ook nog ethisch of moreel leiderschap, agile leiderschap en ‘dialogical’ leiderschap onderscheiden en dan vergeet ik er vast nog een aantal. 

Daar voegt Mirjam Boxen dus ‘vernieuwend leiderschap’ aan toe, een vorm van leiderschap dat werkt in deze tijd van onvoorspelbaarheid en snelle verandering. Dit klinkt, met alle respect, behoorlijk pretentieus. Volgens Boxen gaat traditioneel leiderschap om daadkracht en draait het om de grote sterke leider. In de VUCA-wereld van vandaag de dag werkt dat niet meer. Die wordt gekenmerkt door vluchtigheid, onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit. Maar je kunt toch moeilijk beweren dat de genoemde modellen daarmee niet op de een of andere manier rekening houden. Zo richt agile leiderschap zich toch op het vermogen om flexibel op verschillende situaties te reageren en als er iets niet bij transformationeel leiderschap past, is het wel een grote sterke leider.

Maar goed, vernieuwend leiderschap, wat houdt dat precies in? Volgens Mirjam Boxen hebben we leiders nodig die met een open blik in de wereld staan; die beseffen dat ze als antwoord op de complexiteit van nu een klimaat moeten scheppen waarin het normaal is verschillende zienswijzen te onderzoeken en uitproberen en dat er geleerd wordt van fouten. Een van de leidinggevenden die zij voor haar boek geïnterviewd heeft – de directeur van het College Techniek & ICT van MBO Rijnland – vertelt bijvoorbeeld dat je alleen onderwijs kunt bieden dat opleidt voor de toekomst als je de omgeving actief bij die opleiding betrekt. Alleen de lessen veranderen, heeft geen zin. Vernieuwend leiderschap betekent leidinggeven aan een ecosysteem en dat is fundamenteel anders dan leidinggeven aan een organisatie. Dat vraagt om een betere balans tussen resultaat en aandacht voor mensen dan nu vaak het geval is. 

Hoewel Boxen aanvankelijk geen nieuw model wilde presenteren, kwam dat er uiteindelijk toch: ‘het model van relatiegericht leiderschap’. Relatiegericht leiderschap gaat over het besef dat je als leider verbonden bent met anderen en de wereld om je heen, maar ook over de verbinding met jezelf. Leiders moeten zelf kleur bekennen en die kleur zichtbaar maken in de contacten met medewerkers en klanten, in keuzes die gemaakt worden en de resultaten waarvoor zij gaan. (Volgens mij heet dat gewoon ‘authentiek leiderschap’, maar dat terzijde) 

Boxen biedt in haar boek acht routes aan die naar dat nieuwe leiderschap moeten leiden. Ze vormen nadrukkelijk geen stappenplan, maar willen de lezer aanzetten om na te denken over zijn eigen rol en hoe nieuw leiderschap ingevuld kan worden. Die routes zijn:

  • Verbind ‘buiten’ met ‘binnen’
  • Werk ‘ecosystemisch’
  • Durf te leren en te luisteren
  • Geef ruime én richting
  • Koppel waarden aan gedrag
  • Reflecteer en ontwikkel bewustzijn
  • Denk in mogelijkheden
  • Heb plezier

Aan iedere route wordt een hoofdstuk gewijd, dat steeds op dezelfde manier is opgebouwd: eerst een uitgeschreven fragment uit een interview, waarin duidelijk wordt wat het belang is van de betreffende route voor vernieuwend leiderschap, vervolgens wat deze route vooral níet is en hoe je dat herkent, dan succesvol gedrag en tenslotte een oefening waarmee doelgericht geëxperimenteerd kan worden.

Het zal duidelijk zijn dat ik sceptisch ben over het nieuwe van Boxens paradigma. Wie de laatste jaren zijn vakliteratuur een beetje heeft bijgehouden, komt gegarandeerd veel bekends tegen. Toch verdient boek wel degelijk een plaats te midden van al die andere publicaties die jaarlijks onder het kopje ‘leiderschap’ verschijnen, al was het alleen al door de nadruk op het belang van de verbinding tussen ‘buiten’ en ‘binnen’, van leidinggeven aan een heel ecosysteem. Is daarmee een nieuw paradigma geboren: ecosystemisch leiderschap?

Bert Peene is freelance docent en werkt als journalist voor Managementboek Magazine en het VO Magazine.

Blijf op de hoogte