Een gezonde portie zelfkennis en dan?

Recensent: Bert Peene, freelance docent en journalist voor o.a. Managementboek Magazine, het VO-magazine en de nieuwsbrief van de VO-academie

Teams komen niet verder in hun ontwikkeling omdat hun leidinggevende niet verder is in zijn of haar persoonlijke ontwikkeling. Dat inzicht, het resultaat van jarenlange ervaring als teamcoach, leidde tot het schrijven van dit boek, waarin Brend Seinen laat zien hoe jouw dynamiek als manager zich weerspiegelt in je relatie met je medewerkers én hoe je een gezondere balans in jezelf ontwikkelt, zodat je team (weer) kan groeien.

Dat we er pas echt goed voor anderen kunnen zijn als we onszelf voldoende kennen, is niet nieuw; dat lees je in vrijwel alle boeken over effectief leiderschap. Daarbij moet je bijvoorbeeld denken aan onze diepere, vaak onbewuste drijfveren, onze overtuigingen en emoties. Pas als je jezelf kent, kun je een gezonde leider zijn.

Een gezonde leider vertoont gedrag dat bewust en in (innerlijke) vrijheid wordt gekozen en aansluit bij wat nodig is in het moment. Aldus Brend Seinen. Dat klinkt misschien vrij algemeen en abstract, maar je kunt die definitie gemakkelijk concreet maken. Wie bijvoorbeeld in zijn vroege jaren een allergie voor autoritair gedrag heeft ontwikkeld, zal het als leidinggevende waarschijnlijk moeilijk vinden voor een directieve stijl van leidinggeven te kiezen, ook als die gewenst is. ‘[Want] niemand komt ongeschonden uit zijn jeugd,’ schrijft Stein ergens in zijn boek.   

Nu valt het lang niet altijd mee om als leidinggevende voor de spreekwoordelijke spiegel te gaan zitten en je af te vragen: in hoeverre draag ik bij aan de problemen in mijn team waar we met z’n allen last van hebben? Dat vraagt nogal wat moed en persoonlijke kracht. Seinen maakt echter duidelijk dat zo’n sessie op z’n tijd toch wel de moeite loont. Zo maakt (internationaal) onderzoek duidelijk dat meer dan de helft van de mensen die van baan veranderden, dat deed vanwege de leidinggevende. Daarbij werden redenen genoemd als discriminatie en fysiek of verbaal geweld door de leidinggevende en een gebrek aan onderling contact.

Dit gezegd hebbende schiet mij het verhaal te binnen dat een van mijn cursisten vertelde. Zij werkte als ondersteuningscoördinator op een vo-school in het midden van het land. Onder een teamleider die, zacht uitgedrukt, niet optimaal functioneerde en nogal wat leidinggevende steken liet vallen. Het verantwoordelijkheidsgevoel van mijn ondersteuningscoördinator zorgde ervoor dat zij die steken dan maar opraapte. Dat was ook de afdelingsleider niet ontgaan en op een dag had hij haar bij zich geroepen en dringend geadviseerd te solliciteren; naar een baan op een andere school welteverstaan. Want… dan wordt die teamleider weer op zichzelf teruggeworpen en moét hij wel gaan leidinggeven. De kreet ‘People leave managers, not companies’, die Seinen in zijn boek optekent, krijgt zo een wel heel bijzondere betekenis.

Misschien ook nog wel interessant om te vermelden: volgens het eerdergenoemde onderzoek kunnen de kosten voor een organisatie bij het vertrek van een medewerker variëren van een half tot twee keer het jaarsalaris van de vertrekkende medewerker. Deze data zijn niet onderwijs-specifiek. Daarom zou het aardig zijn om eens te berekenen wat het een school kost wanneer een startende docent na één jaar de school weer verlaat. DUO berekende dat het aantal ‘schoolverlatende starters’ al jaren rond de twintig procent schommelt.

Maar goed, als de leidinggevende dan een cruciale rol speelt in het behouden en motiveren van medewerkers, zoals ook Seinen overtuigend laat zien, hoe dan? Meer concreet: hoe kun je als leidinggevende werken aan jezelf? Hij bespreekt dat aan de hand van de letters van het acroniem HEALTH. Samen beschrijven zij de eigenschappen die je hebt weggedrukt, weer te omarmen.

H staat voor Herkennen. Observeer je dagelijkse routines en emoties en stel jezelf vragen als: welke patronen herhaal ik steeds, wat drijft mijn gedrag?

E staat voor erkennen: jezelf onder ogen komen en de waarheid delen met anderen.

A staat voor Accepteren. Jezelf accepteren is een cruciaal aspect van persoonlijk leiderschap. Dus, accepteer je sterke én je zwakke punten zonder weerstand of schaamte.

L staat voor Liefhebben. Dit gaat over compassie en zorg dragen voor jezelf. Wees niet onnodig kritisch op jezelf, maar zoek naar balans tussen verantwoordelijkheid en zorgzaamheid.

T staat voor Transformeren. Na bewustwording, erkenning en acceptatie komt de actie. Het gaat hierbij om een proces van gedrag en gewoonten met als doel een betere versie van jezelf te worden. Hiervoor heb je discipline en consistentie nodig en een duidelijke visie van waar je naartoe wilt.

H staat voor Herzien. Persoonlijk leiderschap kent geen begin en geen eind; het is een continu proces. Daarom moet je regelmatig reflecteren aan de hand van vragen als: wat werkt goed, wat kan beter en ben in nog steeds trouw aan mijn doelen en waarden?

Het mooie van deze aanpak is, dat het mes aan meerdere kanten snijdt. Als leidinggevende ga je gezonder leidinggeven, terwijl je collega’s krijgen de ruimte om zich te ontwikkelen. Bovendien krijgt de wederzijdse verbinding hierdoor een boost. De vele opdrachten en oefeningen die Seinen in zijn boek heeft opgenomen, bieden hiertoe volop mogelijkheden.
 


Recensent: Wouter Vellema, hoofd bedrijfsvoering en controller bij het Schoonhovens College

Aan de hand van het acroniem HEALTH neemt de auteur ons mee in je innerlijke tocht naar balans in jezelf, waarna het team hiervan ook kan profiteren. HEALTH staat voor Herkennen, Erkennen, Accepteren, Liefhebben, Transformeren en Herzien. Van HEAL naar HEALTH. Van helen, naar gezond worden. Helen van de stukken uit je leven, die je ergens in je leven bent kwijtgeraakt, zodat de gezonde balans zich kan herstellen in de uitersten van de polen van de persoonlijkheidskenmerken. Een voorbeeld van een gezonde balans is een balans die zich beweegt tussen realisme en optimisme. Zodra die verschuift naar de pool pessimisme of juist opportunisme, dan ontstaat disbalans.

Het is van belang te reageren op dit spectrum van menselijk gedrag, dat buiten het gezonde bereik komt. Een bereik dat wordt gekenmerkt door de gezonde velden van de kernkwadranten. Zodra de persoon buiten het gezonde bereik komt, in de allergie of het “te veel van het goede”, dan ontstaat een disbalans. Aan deze disbalans moet gewerkt worden om evenwichtig (gezond) gedrag te laten zien. Wees bewust, creëer feedback, omdat anderen jouw blinde vlekken eerder zien, maar ook om jezelf scherp te houden om niet in oude patronen te vervallen. De relatie tot de transactionele analyse komt nadrukkelijk aan bod, omdat de onderlinge communicatie(scripts) juist met het TA-model te verduidelijken zijn. Het doorlopen van de HEALTH stappen leidt uiteindelijk tot het stabieler kunnen verblijven in het gezonde bereik van je persoonlijkheid, waardoor je evenwichtiger (lees: gezond) leiderschapsgedrag toont. Een verdieping op de kernkwadranten met meer aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling.

De auteur is psycholoog en dat ademt het boek volop. Ondanks de lichtvoetige titel en dito lay-out is dit geen doorsnee managementboek. Er worden veel thema’s gepsychologiseerd, waardoor de leesbaarheid afneemt voor de lezer die minder diepgang zoekt.

In de reflectie naar de innerlijke zoektocht wordt kritisch gekeken naar modellen, zoals Disc en Enneagram, omdat er te veel stereotypering in kan sluipen. In het HEALTH-proces gaat het juist om het loslaten van identificaties, van patronen die zich in de ontwikkelingsfases van baby naar volwassene hebben vastgezet in jou als persoon.

Krachtig is dat de schrijver de manager tijd geeft, door te stellen dat niet alles in één keer goed hoeft te gaan. Het proces van leren leidinggeven verloopt niet altijd vlekkeloos. Dat is geen teken van zwakte, maar juist van kracht. Start gewoon, want zoals Confucius 2500 jaar geleden zei: 'Een reis van 1000 mijl begint met een enkele stap.'

Conclusie: Een boek dat veel thema’s behandelt aan de hand van de duidelijke HEALTH structuur en hierbij veel psychologische aspecten van zelfontplooiing behandeld. De zijpaden, zoals ademhalingstechnieken, spiritualiteit, nature-nurture hebben mij afgeleid van de hoofdlijn. Voor de liefhebber.

Blijf op de hoogte