“Van je woorden kun je leren” | Interview met Tjerk de Blok

Waarom is dialoog zo belangrijk als schoolleider? Hoe voer je een productief gesprek, ook over moeilijke onderwerpen? Tjerk de Blok, gepromoveerd op het voeren van gesprekken over complexe en beladen onderwerpen, legt uit wat het belang is van een goede dialoog als schoolleider. Ook geeft hij je een aantal tips mee om je eigen gespreksvoering te analyseren, contraproductieve elementen te herkennen en daarmee de eerste stap te zetten naar verbetering.

Tjerk werkt al ruim 30 jaar in het onderwijs als docent natuurkunde en als schoolleider. Hij merkte dat leidinggevenden van nature een goede basis hebben voor gespreksvoering, maar dat het lastig wordt als de spanning hoger wordt. “Dat gebeurt bijvoorbeeld als je meer emotioneel betrokken bent bij het onderwerp. Dan is het belangrijk dat je die spanning bij jezelf herkent om het gesprek tot een goed einde te brengen. Dat heeft meer impact dan alleen die goede afronding: met elk gesprek bouw je aan je onderlinge relaties, wederzijds respect en versterk je de lerende cultuur.”  
 

Dialoog als schoolleider

Wat maakt de dialoog zo belangrijk binnen de school, met name voor de schoolleider in complexe gesprekken? “Op school zijn we vaak handelingsgericht, maar wanneer een gesprek complexer wordt, kom je niet zo makkelijk tot concrete stappen. Het vraagt een andere aanpak, waarbij je als leider kunt onderzoeken welke perspectieven een rol spelen om zo je beeld op de situatie te verdiepen. Juist daarvoor is het belangrijk om de dialoog te voeren met de mensen om je heen: de docenten, de schoolleiding, maar ook met ander personeel. Voor de team-en afdelingsleiders vormt dit de grootste uitdaging, omdat zij in die tussenlaag opereren.”

Mensen op een school voelen vaak wel dezelfde opdracht, maar in de manier om deze te vervullen lijken ze ineens verschillende belangen te dienen. Tjerk licht dit toe met een voorbeeld. “Goed onderwijs voor iedere leerling, daar staat iedereen uiteraard achter. Maar over de manier om daar te komen, kan heel verschillend worden gedacht. Elke oplossing – minder toetsen, anders toetsen, anders lesgeven – heeft grote implicaties voor je onderwijs, voor de docenten die lesgeven en voor de manier waarop er georganiseerd moet worden. Het is geen 1+1=2 situatie.”
 

Bewustwording creëren

Op basis van (eigen) onderzoek en ervaringen verzorgt Tjerk een workshop voor het Leertraject Leidinggeven in dialoog en de Masterclass: De dialoog begint bij jezelf. Juist om schoolleiders te helpen om de volgende stap te zetten in hun gespreksvoering. “Leidinggevenden worden zich hierbij bewust van hoe zij zelf met hun eigen goedbedoelde communicatie soms een productievere uitkomst in de weg zitten. Daarnaast breiden zij hun repertoire uit om hun eigen gespreksvoering te verbeteren. In de workshop en tijdens de masterclass probeer ik daar meer bewustwording voor te creëren.”

Hoe creëer je dan meer bewustwording over je eigen gespreksvoering? Tjerk maakt hierbij voornamelijk gebruik van filmbeelden. “Ik laat voorbeelden zien van contraproductieve gesprekken, ook van de meeste gerenommeerde interviewers. Zo kan ik duiden: daar en daarom gaat het mis, zodat schoolleiders dit in hun eigen gespreksvoering kunnen herkennen én verbeteren. Als een gesprek misgaat, draait dat niet in één keer om – is de ervaring. Niet omdat mensen het niet zouden willen, maar zo loopt een gesprek nou eenmaal. Als je doorhebt waar je tegen aanloopt, dan is de neiging om er wat aan te doen groter.”

In zijn workshop en tijdens de masterclass staat het motto ‘de dialoog begint bij jezelf’ centraal. “Mensen zijn zich onvoldoende bewust van hun eigen bijdrage aan waarom een gesprek misgaat”, aldus Tjerk. “Dat zit ‘m over het algemeen in de vooronderstellingen die je hebt over de ander, het gesprek en het onderwerp, en daardoor stuur je onbewust het gesprek. Om in dialoog te komen is het belangrijk om het gesprek meer lerend te maken en je eigen vooronderstellingen op tafel te krijgen. Pas als je deze op tafel hebt, kun je bekijken of ze in de situatie van het gesprek passend genoeg zijn. Dan kan zo’n gesprek je helpen om ze eventueel passender te maken. Het gesprek draagt dan bij aan het wederzijds leren en dat verdiept de conversatie aanzienlijk.”
 

Herkennen, oefenen, verbeteren

Merk je bij jezelf dat je telkens hetzelfde zegt, maar dan in andere woorden? Of voel je spanning tijdens een gesprek? Dan is het ‘misgaan’ eigenlijk al aan het gebeuren. Welke strategieën zou je direct kunnen toepassen om je gespreksvoering te toetsen en te verbeteren? Tjerk: “Het meest toegankelijke is om de woorden van de ander te parafraseren: ‘Als ik het goed begrijp, bedoel je…?’ Daarmee test je of de manier waarop jij de ander interpreteert – vanuit jouw beeld van de werkelijkheid – en of dat matcht bij wat de ander bedoeld heeft”.

Een andere manier is om je eigen taalgebruik te (laten) analyseren, met name de woorden die je kiest. Die zeggen namelijk meer dan je denkt. “Mijn proefschrift heet: van je woorden kun je leren. De woorden die je gebruikt geven Namelijk niet alleen informatie over wat je denkt, vindt of voelt, maar ook voer wat je in het gesprek aan het ‘doen’ bent. Bedenk maar eens wat er met effectiviteit van je gespreksvoering gebeurt als je woorden als ‘natuurlijk’, ‘gewoon’ of ‘echt’ uit je zinnen weglaat. Een onderzoekende houding ten aanzien van je eigen woorden, helpen je ook om meer in dialoog te komen met de ander. De vraag: ‘waarom zeg ik dit op deze manier?’ voegt een extra dimensie toe aan je gespreksvoering.” Luister dus niet alleen naar de woorden van de ander, maar ook naar die van jezelf; de dialoog begint (immers) bij jezelf.
 

Over Tjerk de Blok

Dr. ir. Tjerk de Blok is ruim 30 jaar werkzaam in het vo, als docent natuurkunde en als schoolleider op een grote scholengemeenschap in Den Haag. Hij is hier verantwoordelijk voor de ontwikkeling en kwaliteit van het onderwijs. In 2019 promoveerde hij op de communicatiestrategieën binnen managementteams. Hij onderzocht hoe managers regelmatig ongewild en onbedoeld bijdragen aan de contraproductieve uitkomst van gesprekken over complexe of beladen onderwerpen. Sinds die tijd geeft hij regelmatig masterclasses en trainingen over versterking van de kwaliteit van de eigen gespreksvoering op o.a. het ministerie van OCW en de Haagse onderwijsacademie.