Interview met prof. Freek Peters: De leider van nu is vooral een surfer

Leiderschap wordt steeds meer gestuurd vanuit de omgeving. Organisaties functioneren in een open systeem en gebeurtenissen in de buitenwereld hebben rechtstreeks, direct of indirect, invloed op wat er in organisaties gebeurt. Leidinggevenden moeten daarmee leren omgaan, betoogt prof. Freek Peters.

In de klassieke opvatting van leiderschap draait het om het aansturen en ontwikkelen van een organisatie van binnenuit. Contextueel leiderschap is next generation leadership, vertelt Freek Peters, hoogleraar aan de Universiteit Tilburg en organisatiepsycholoog. “In een organisatie waarin de buitenwereld met een behoorlijke vaart en dynamiek steeds binnenkomt, ben je minder baas in eigen huis en minder in control. Scholen staan middenin de maatschappij en schoolleiders zijn dan ook bij uitstek leiders die hiermee moeten dealen”.
 

Andere tijden

Veel schoolleiders hebben een klassiek beeld van het soort leider dat zij zouden moeten zijn. Zowel expliciet als impliciet hebben zij in de scholen waarin zij hebben gewerkt voorbeelden gehad van traditionele vormen van leiderschap. Peters: “De directeur was de baas. Dat is het beeld dat zij hebben meegekregen over leiderschap. Maar de tijden zijn veranderd en je gedrag moet mee veranderen. Het leiderschap uit het verleden is in veel gevallen niet meer effectief in onze nieuwe werkelijkheid. Niet voor jezelf, niet voor medewerkers in de school en ook niet voor de verdere omgeving”.
 

Complexiteit

Je moet als schoolleider leren omgaan met complexiteit, vertelt Peters. “Complexiteit is een vorm van ingewikkeldheid die je niet kunt voorspellen of sturen. Dat is iets anders dan wanneer iets gecompliceerd is, want dat gaat om iets wat ingewikkeld is maar wat je wel kunt beheersen, waardoor je in controle blijft”. Het idee van complexiteit gaat in tegen ideeën over leiderschap die van controle uitgaan: “Het is voor veel schoolleiders een ontdekking dat je niet alles in de hand hoeft te hebben. Soms moet je dat niet eens proberen, omdat je jezelf dan vastzet. Je houdt dan geen ruimte over om te improviseren”. Peters merkt in gesprekken met schoolleiders dat zij dit herkennen. “Er is vaak een soort opluchting: ‘het ligt dus niet aan mij dat ik het ingewikkeld vind’. Nee, natuurlijk niet. Het ís ook gewoon lastig om nu schoolleider te zijn”.
 

Effectief gedrag

Na de erkenning van de complexiteit draait het om de vertaling naar je eigen persoonlijk leiderschap, aldus Peters. “Hoe sta jij hier als leider in en wat is effectief gedrag? Je moet kritisch kijken naar je eigen handelen en leren wat je kunt doen als dingen niet gaan zoals je had gedacht”. In zijn lezing voor het leertraject Strategisch en persoonlijk leiderschap zal Peters duidelijk maken wat oud en wat nieuw gedrag is. “Ik probeer dingen zo concreet mogelijk te maken, zodat mensen gaan nadenken over hun eigen reflexen en automatismen. Ik werk daarom veel met beelden en metaforen. Om een idee te geven: de leider van honderd jaar geleden was een leeuwenkoning, die bovenop een rots staat en iedereen vertelt wat zij moeten doen. Daarna werd de leider een soort rattenvanger van Hamelen, die wist waar hij naartoe wilde en anderen verleidde hem te volgen. De metafoor van nu is de golfsurfer, die effectief beweegt op krachten die sterker zijn dan hijzelf. Samen met anderen, en zonder dat hij de baas is over de zee en de golven”.
 

Over Freek Peters

Prof. dr. Freek Peters is hoogleraar Contextueel Leiderschap aan Tilburg University en gefascineerd door de enorme effecten die de menselijke factor met zich meebrengt in het functioneren van organisaties. Zijn focus ligt op het leiderschap van de toekomst en de betekenis daarvan voor het hier en nu. Zijn motto: nieuwe tijden vragen om nieuwe vormen van leiderschap. De samenleving verandert snel en organisaties veranderen mee. Als het echter gaat om het leiderschap en de besturing van organisaties, stammen veel structuren en gebruiken nog uit het oude, industriële tijdperk. De vraag is wat dit betekent voor hedendaagse onderwijsorganisaties en voor de manier waarop deze worden bestuurd en geleid. Is de ‘klassieke schoolleider’ nog wel geschikt voor het nieuwe tijdperk? Met het thema contextueel leiderschap verkennen wij die veranderingen en de consequenties daarvan voor leiders en leiderschap, inclusief de reflectie op uw eigen stijl en effectiviteit als leider.